Wat betekent het om een ANBI te zijn?

Een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) is een organisatie die zich richt op het maatschappelijk belang. Het kan gaan om een stichting, vereniging of kerkgenootschap dat zich inzet voor cultuur, zorg, duurzaamheid of educatie.

De Belastingdienst verleent deze status alleen als aan duidelijke voorwaarden wordt voldaan:

• Minimaal 90% van de activiteiten moet in het teken staan van het algemeen nut.

• Bestuurders of leden mogen geen winst ontvangen.

• Inkomsten moeten weer worden ingezet voor het doel van de organisatie.

• De instelling moet transparant zijn over beleid, bestuur en financiën.

De beloning voor dat maatschappelijke karakter is aantrekkelijk: giften zijn aftrekbaar, schenkingen en erfenissen zijn vaak belastingvrij en de organisatie zelf is doorgaans vrijgesteld van vennootschapsbelasting.

Een ANBI is dus geen bedrijf met een missie, maar een missie met middelen.

Waarom commerciële activiteiten verleidelijk zijn

Voor veel ANBI’s is de financiering een voortdurende uitdaging. Subsidies staan onder druk en donaties zijn niet altijd stabiel. Een commerciële activiteit kan dan uitkomst bieden.

Een theater dat naast voorstellingen een lunchroom runt, een stichting die trainingen aanbiedt of een museum met een winkel vol souvenirs: zulke initiatieven helpen om inkomsten te genereren. De vraag is alleen: wanneer wordt dat te commercieel?

Zoals fiscalist Ewoud de Ruiter scherp formuleerde:

“Zodra het winstmotief de boventoon voert, verliest een ANBI de grond waarop zij staat.”

Wat bedoelt de Belastingdienst met commerciële activiteiten?

De Belastingdienst maakt onderscheid tussen algemeen nuttige activiteiten en commerciële activiteiten.
Een activiteit is commercieel als zij wordt uitgevoerd tegen een tarief dat hoger ligt dan de kostprijs.

Bij de berekening van die kostprijs tellen alleen de werkelijk gemaakte kosten mee. Vrijwilligersuren of niet-betaalde inzet mogen niet als kosten worden opgevoerd. Dat kan nadelig uitpakken voor instellingen die grotendeels draaien op vrijwilligers, omdat hun kostprijs daardoor laag lijkt – en de tarieven dus al snel commercieel lijken.

Een nuttige vuistregel:

• Verkoop je iets zonder winstoogmerk, dan is het een algemeen nuttige activiteit.

• Verkoop je iets met structureel positief resultaat, dan is het commercieel.

De “geheeltoets”: hoe streng is de fiscus?

In de uitvoeringsregeling bij de Algemene wet inzake rijksbelastingen staat dat activiteiten geen algemeen nut dienen “als zij gezamenlijk tegen commerciële tarieven worden verricht”.

Die zogeheten geheeltoets betekent dat de fiscus kijkt naar het totaalplaatje.
Zijn alle activiteiten commercieel, dan kwalificeert de instelling niet langer als algemeen nuttig.

In de fiscale literatuur wordt die uitleg te strikt gevonden. Sommige deskundigen stellen dat het voldoende is als de organisatie ten minste één belangrijke activiteit uitvoert tegen niet-commerciële tarieven. Dat biedt ruimte, maar het blijft een grijs gebied.

Hoeveel commerciële ruimte heeft een ANBI?

Er bestaat geen harde wettelijke grens, maar de praktijk hanteert vaak de 10%-regel.
Dat betekent dat commerciële activiteiten ongeveer tien procent van de totale inspanningen mogen uitmaken.

Belangrijker nog is dat de opbrengsten van die commerciële activiteiten volledig terugvloeien naar het maatschappelijk doel.

Een paar voorbeelden:

• Een museum met een café mag winst maken, zolang die winst het museum ondersteunt.

• Een stichting mag workshops verkopen, zolang het overschot aan haar doelstelling wordt besteed.

• Een kerk mag zalen verhuren, mits de opbrengst in de geloofsgemeenschap wordt geïnvesteerd.

De balans is dus cruciaal: commercie als hulpmiddel, niet als hoofddoel.

Als commerciële inkomsten structureel toenemen of het winstoogmerk overheerst, kan de Belastingdienst concluderen dat de instelling in feite een onderneming is. Daarmee komt de ANBI-status op losse schroeven te staan.

Wanneer wordt een ANBI vennootschapsbelastingplichtig?

Naast het risico op verlies van de ANBI-status speelt ook de vennootschapsbelasting (VPB) een rol.
Een stichting of vereniging wordt belastingplichtig zodra zij een onderneming drijft in de zin van de Wet Vpb 1969.

Daarvan is sprake als:

1. De instelling deelneemt aan het economisch verkeer.

2. Er arbeid en kapitaal worden georganiseerd.

3. Er sprake is van winststreven.

Als een ANBI commerciële activiteiten uitvoert die aan deze criteria voldoen, moet zij mogelijk aangifte doen voor de vennootschapsbelasting.

Er zijn wel grenzen:

• Is de winst minder dan €15.000 per jaar, dan geldt een vrijstelling.

• Blijft de totale winst in vijf jaar onder €75.000, dan is er eveneens geen belastingplicht.

Bij die berekening mag wél rekening worden gehouden met een redelijke vergoeding voor vrijwilligerswerk, wat de positie van ANBI’s iets versoepelt.

Culturele ANBI’s hebben extra mogelijkheden

Culturele instellingen, zoals theaters en musea, kunnen ervoor kiezen om al hun activiteiten — zowel algemeen nuttige als commerciële — als één onderneming te behandelen. Daardoor kunnen zij verliezen uit niet-commerciële activiteiten verrekenen met winsten uit andere onderdelen.

Niet-culturele ANBI’s hebben die optie niet. Zij moeten de commerciële activiteiten apart administreren, zodat duidelijk blijft wat tot het maatschappelijke doel behoort en wat tot de onderneming.

Waar moeten bestuurders op letten?

Een bestuur dat de ANBI-status wil behouden, doet er goed aan enkele basisregels te volgen:

• Houd doel en middel gescheiden.
  De maatschappelijke missie blijft het uitgangspunt.

• Controleer jaarlijks de verhouding.
  Worden commerciële activiteiten te omvangrijk, dan is bijsturing nodig.

• Toets de prijsstelling.
  Ligt het tarief boven de kostprijs? Zo ja, onderbouw waarom.

• Leg alles vast.
  Transparantie in jaarverslag en website is verplicht.

• Zorg voor fiscale controle.
  Laat de accountant of fiscalist nagaan of er sprake is van VPB-plicht.

Een eenvoudige administratie kan al het verschil maken tussen behouden en verliezen van de status.

Wanneer raakt een ANBI haar status kwijt?

De Belastingdienst kan de ANBI-status intrekken wanneer:

• structureel winst wordt gemaakt uit commerciële activiteiten;

• prijzen niet meer aansluiten bij kostprijzen;

• het vermogen te groot wordt en niet wordt besteed aan het doel;

• opbrengsten niet volledig terugvloeien naar het algemeen nut;

• het bestuur onvoldoende transparant is over de financiën.

Verlies van de status heeft grote gevolgen: de fiscale voordelen vervallen en het vertrouwen van donateurs kan flink beschadigen.

Slim ondernemen zonder statusverlies

Het is dus mogelijk voor een ANBI om ondernemend te zijn, zolang het maatschappelijk doel de richting bepaalt. Een commerciële activiteit kan juist helpen om financiële stabiliteit te vergroten — mits die activiteit ondersteunend is en goed wordt gedocumenteerd.

Of, zoals onze accountants het treffend samenvatten:

“Een ANBI mag commerciële activiteiten verrichten, maar zij moet wel weten waarom ze het doet. Niet om winst te maken, maar om het goede te kunnen blijven doen.”

Conclusie

Een ANBI mag commerciële activiteiten ontplooien, maar de maatschappelijke missie moet altijd centraal blijven staan.
De grenzen liggen bij de prijsstelling, de omvang van de commerciële activiteiten en de bestemming van de opbrengsten.

Wie als bestuurder, accountant of fiscalist deze balans scherp bewaakt, houdt de ANBI-status stevig overeind — en zorgt dat het algemeen belang niet alleen in woorden, maar ook in cijfers overeind blijft.

Wil je weten of jouw organisatie nog voldoet aan de voorwaarden?
Een korte ANBI-scan of fiscale toets kan veel duidelijkheid geven. Zo blijft jouw organisatie ondernemend én betrouwbaar.